بررسی ریخت شناسی «عبث الاقدار» نجیب محفوظ بر اساس نظریة پراپ

نخستین تلاش های روایت شناسان برای تدوین قانونی ثابت برای بررسی قصه ها از زمان ارسطو آغاز شد و سرانجام در قرن بیستم، با ظهور فرمالیست ها گسترش یافت و شکل قانونمند و سازمان یافته ای پیدا کرد. ولادیمیر پراپ، از نخستین کسانی است که پس از تلاش های فراوان برای بررسی قصه ها و الگوی حاکم بر آنها توانست عناصر ثابت در ساختار قصه ها را شناسایی و ارائه کند. بر اساس نظر پراپ، قصه های پریان از نظر قهرمانان و عملکردشان به رغم تنوع ظاهری، یگانگی و انسجام ساختاری دارند و همه کارکرد آنها به 31 کارکرد محدود می شود. یافته های او، سرمشق بسیاری از منتقدان و پژوهشگران ادبی در تحلیل داستان قرار گرفت و بسیاری از محققان عرب نیز از شیوة پراپ در آثار و پژوهش های خود بهره بردند. یکی از نویسندگانی که از روش پراپ تأثیر پذیرفت، نجیب محفوظ است. او در آثارش از عناصر فرهنگ عربی در کنار اَشکال فرهنگ غربی بهره برده است. ازآنجایی که میان ساختار رمان عبث الاقدار و قصه های پریان وجوه مشترکی وجود دارد، این پژوهش می کوشد تا این روایت را با هدف ارزیابی کارایی و قابلیت الگوی پراپ در تحلیل ریخت شناسانة این روایت، تحلیل و بررسی کند. نتایج به دست آمده نشان می دهد این رمان با دستاورد پراپ همخوانی دارد؛ اما در عبث الاقدار برخلاف تکثر و تنوع ظاهری، تعداد عملکردها محدود و توالی آنها بسیار به هم شبیه است و درمجموع می توان گفت روایت عبث الاقدار و افسانه های پریان، ساختار واحدی دارند.